De laatste keer dat ik Sicilië bezocht was ineens alweer vier en een half jaar geleden. Vlak voor corona bezochten we in januari 2020 het eiland. We kwamen terug met Tenute Bosco van de Etna en Manenti uit Vittoria als nieuwe vondsten. Ondertussen vaste waardes in ons assortiment. We waren heel benieuwd hoe het ervoor stond. 

We arriveerden deze keer in de verzengende hitte. Het was al weken boven de dertig graden en grote delen van Sicilië hadden sinds oktober 2023 slechts drie uur regen gezien. De effecten hiervan zouden we terugzien in de wijngaarden. 

Etna 

Massimo Lentsch

We begonnen onze reeks bezoeken bij Massimo Lentsch een relatieve nieuwkomer op de Etna, maar wel een man die zijn sporen al verdiend heeft op het eilandje Lipari met het domein Tenute di Castellaro. Daniele Sassi, de gepassioneerde vertegenwoordiger ontving ons en nam ons mee naar de kelder in aanbouw. De nieuwe kelder is net als de vorige kelder op Lipari ontworpen door Dal Piaz Gianetti Architekten uit Hamburg.  

 We werden rondgeleid door Nino Monforte, de ingenieur die de bouw van de kelder begeleid. Het is een indrukwekkend gebouw dat energieneutraal zal zijn. Er is een vernuftig systeem ontworpen waarin de (voortdurende) wind die buiten waait wordt opgevangen en via pijpen in de bodem wordt terug gekoeld. Daarmee wordt het klimaat van de kelder geregeld. De kelder is uitgegraven in de helling en zal weer geheel bedekt worden met aarde en zo, op de windtoren na, bijna helemaal in het landschap opgenomen zijn. De ontwerpers hebben met de kelder de vulkaan als het ware omgedraaid. Het is een driehoekige vorm, ook zie je de driehoeken terugkomen in de plafonds en zelf in de betonnen vergistingskuipen. Ze verwachten dit jaar voor het eerst de fermentatie in eigen kelder te kunnen doen. 

Massimo Lentsch werkt samen met Emiliano Falsini als consulterend oenoloog, die ook samenwerkt met Girolamo Russo. Ze hebben een aantal oude wijngaarden gekocht op de Etna onder andere in de Feudo di Mezzo en de Calderara Sottana contrade. Een contrade kan je vergelijken met een cru in de Bourgogne, dus een bepaald perceel of wijngaard. Rondom de nieuwe kelder zijn er nieuwe wijngaarden aangelegd. Deze wijngaarden profiteren van een constante wind uit de vallei ertegenover en hebben daardoor een geweldig microklimaat. Hier hadden ze vorig jaar ook nauwelijks last van peronospera (grijze meeldouw) omdat de druiven weer zo snel droog waaiden dat de schimmel geen kans kreeg. 

 

 Girolamo Russo 

We bezochten Russo op 14 augustus, dat is een soort kerstavond voor de Italianen. Ferragosto, of het midden van augustus vier je met je familie. We waren te gast in zijn verbouwde masseria in de Feudo wijngaard. Een masseria is een soort boerderij of landhuis. Giuseppe heeft het prachtig en smaakvol gerenoveerd. Hij kookte voor ons, zijn moeder en wat vrienden een heerlijke maaltijd. Voor het diner bezochten we nog de San Lorenzo en Calderara Sottana wijngaard.  

Peronospera 

In 2023 heeft Giuseppe helemaal geen rode wijn kunnen maken, hij verloor zijn volledige oogst aan de gevolgen van peronospera. Een schimmel die de bloeiende trossen aanvalt en de jonge druiven in een soort kleine steentjes doet veranderen. Meestal verlies je zo 30-40% van je opbrengst. Russo is al heel streng in de selectie van zijn fruit in een normaal jaar, dan redt ook 30% de fermentatie vaten niet.  In 2023 was er gewoon te weinig fruit over om ook maar iets van te maken. Dus koos hij ervoor helemaal geen rood te maken. De witte wijnen zijn echter wel prachtig geworden. De Nerina  is nog nooit zo aromatisch en rijk geweest en ook de San Lorenzo en de Feudo straalden. 

Dit jaar hadden de druiven het ook zwaar, maar dat was vooral de droogte. Guiseppe heeft er dit jaar echter alle vertrouwen in en de trossen zagen er ook goed uit. Hij zal een dag of tien eerder beginnen met de oogst als anders, maar dat is op de Etna toch pas begin oktober. 

Manenti 

Op 15 augustus is alles dicht in Italië, maar Guglielmo Manenti ontving ons met open armen. Ook hier waren we vier en een half jaar geleden voor het laatst. En ook voor het eerst. Het was het jaar dat we de wijnen van Manenti ontdekten. Ook hier heeft er een hele verbouwing plaats gevonden van de Masseria en is er een nieuwe cantina gebouwd. Dit jaar zal de eerste oogst hier gemaakt worden. De volgende dag zou de oogst beginnen voor het wit. Je voelde de spanning in de lucht hangen. Het fruit was goed, maar Guglielmo vond het vooral spannend of alle apparatuur zou werken. Ik sprak hem in de week na de eerste oogst en hij is heel tevreden. Ook Manenti heeft de afgelopen jaren veel pech gehad. In 2022 had hij last van een parasiet uit Libië die de hele Nero d’Avola oogst had geruïneerd en in 2023 had hij net als Russo veel last van peronospera en ook nauwelijks wijn gemaakt. Dit jaar zal hij eindelijk weer een normale opbrengst hebben. 

LaMoresca 

LaMoresca is een nieuwe loot aan onze stam. Het is een Italiaanse-Vlaamse familie die lange tijd in Leuven een restaurant hadden. 20 jaar geleden begon Filippo Rizzo op zijn geboortegrond met het verbouwen van druiven en het maken van wijn. Ze maken wijn zonder toevoegingen, de wijn vergist in open kuipen van 1000 liter. De rijping vindt plaats op staal, maar er zijn recent ook wat grote houten foeders aangeschaft. Ze zitten op een plek op Sicilië waar voorheen geen wijn werd gemaakt. Ze hebben Frappato, Nero d’Avola en Nerello Mascalese aangeplant staan voor het rood. Voor het wit Catteratto en Vermentino. Het wit is vrij stevig en krachtig, de Catteratto heeft een korte fermentatie met de schillen gehad. Voor het rood maken ze juist en frisse en elegante stijl. De Frappato en de rosato zijn fris en fief en sappig. Heerlijk zomers rood. In het najaar krijgen we de andere cuvées binnen.  

Ook LaMoresca voelt de hitte en de droogte toenemen. Sicilië is door de Romeinen bijna compleet ontbost om als graanschuur van het rijk te dienen. Door de klimaatverandering begin je nu wel echt de erosie te zien. Het graan staat ook niet meer zo hoog als anders en er wordt gevreesd dat er over 10 jaar geen graan verbouwd meer kan worden hier. LaMoresca zelf probeert hard te werken aan biodiversiteit en plant veel bomen aan om voor wat verkoeling te zorgen en verdamping tegen te gaan. Maar als je de bomen de eerste jaren geen water geeft halen ze het niet op zichzelf. Ze hebben nu een aantal kilometer verderop land gekocht voor wijngaarden, waar meer water ter beschikking is. Je moet je als producent aanpassen aan de omstandigheden. 

 Quartomoro 

Van Sicilië verkasten we naar Sardinië. Een wereld van verschil. Een groen eiland vol bomen en begroeiing. Ook hier kampen ze ook met watertekort, maar het wordt een stuk beter gemanaged. Ik vind Sardinië en prachtig eiland, met geweldige stranden en een bijzondere beschaving. Al in de steentijd woonden hier mensen en je vindt dan ook met regelmaat sporen van oude beschavingen terug. Uit de bronstijd stammen de menhirs en de Nuraghes. Grote stenen torens en dorpen die uiteindelijk door de Romeinen overheerst zijn en verdwenen. Grote delen van deze beschaving bevinden zich nog onder de grond en er is nog steeds niet heel veel bekend. Er was geen schrift, alleen mondelinge overlevering en die is verdwenen in de wind. De Sardijnen zijn een wat nurks volk en wat in zichzelf gekeerd. Door de vele veroveraars heeft de originele bevolking zich teruggetrokken in het onherbergzame binnenland. De kust lieten ze maar over aan de plunderaars en overheersers. Dat verklaart ook de keuken. Die is hier vooral gericht op tweehoevigen: geiten, schapen en koeien. Die vind je in allerlei verschijningsvormen op je bord. Als ragu op de pasta of in de ravioli, of van de grill. Pas recentelijker zie je ook visgerechten op restaurantkaarten staan, maar dat is echt een nieuwe ontwikkeling. Sardijnen zijn geen vissersvolk. 

Alberto van Quartomoro vertelde mij dat er wel 300 verschillende inheemse druivenrassen op het eiland te vinden zijn. Ik sloeg stijl achterover van deze diversiteit op zo’n klein oppervlak. Sardinië is vooral bekend van de Vermentino en de Cannonau (Grenache). Je ziet recenter wel wat wijnen van andere rassen zoals voor wit: Nasco, Semidanno en Nuraghus, maar dat is mondjesmaat. Ook voor rood vind je naast Cannonau ook Monica, Carignano en Bovale.  

Piero Cella, de vader van Alberto werpt zich op als en druivenbeschermer. Samen met Giovanni Lovicu van Agis, het landbouw onderzoekscentrum van Sardinië. Ze  verzamelen samen stekjes van oude inheemse rassen, soms zijn er slechts een paar planten over van het ras. In een experimentele wijngaard worden deze rassen geënt op een onderstok. Dit jaar gaan zij voor het eerst ook de rassen analyseren en wellicht zien we in de toekomst meer bijzondere wijnen. 

We vinden nu al een groot aanbod van verschillende druivenrassen in de portefeuille van Quartomoro. Piero vreest het experiment niet en probeert elk jaar het recept te vinden voor de verschillende rassen. We vinden het bij een aantal wijnen al de goede kant uit gaan, maar vinden nog niet alles klaar voor de import. De stijl van Quartomoro is wel uniek op het eiland. Piero en Alberto zijn op zoek naar elegantie en drinkbaarheid. Hun wijngaarden staan deels op een vulkanische bodem en deels op zand. Dat geeft de wijnen veel frisheid en zuren, iets wat nog wel eens mist in de wijnen van Sardinië.